Хараат Монгол

  2012 он

         Би таван мянган төгрөгөөр литрийн тараг, ундаа, талх авдаг байсан бол одоо тараг, талх л авах болж.   Ямар сайндаа л арван жилийн сургуулийн спорт заалыг нэг цагийн хүний 1000 төгрөгөөр авдаг байсан бол одоо 2000 болсон. Багшаас учрыг асуухад Бензиний үнэ өсөөд байна шүү дээ гэж хэлж байсан юм.  Угаасаа ч миний, таны, бидний өмсөж буй хувцасны гоё сайхан, идэж байгаа хоолны их, бага, амттай, хэрэглэж буй зүйлийн сайн, муу бүгд шатахууны үнэнээс шалтгаалдаг.

Дотоодын шатахууны хэрэгцээний ихэнх хувийг хойд хөршөөс импортоор авдаг. Тийм ч учраас манай улсын бүх зүйлийн үнийг долларын ханш  болон ОХУ-н нефтийн үнэ тогтоодог жамтай.

Өмнөх оны мөн үетэй харьцуулахад долларын ханш 20 хувиар өсөхөд бензиний үнэ долоон хувиар өссөн байгаа юм. Үүнийг засгийн газраас шатахуун импортлогч компаниудад хөнгөлттэй зээл өгсөний гавъяа хэмээн ШӨХТГ-н дарга О.Магнай мэдэгдлээ.

Мөн засгийн газраас шатахууны жижиглэн худалдааны үнийг тогтворжуулах бодлого хэрэгжүүлж байгаа. Ингэснээрээ  өнгөрсөн онд манай улс нийт 33 мянга 551 тонн шатахууны нөөцтэй байсан бол энэ онд уг нөөц нь 2,5 дахин өссөн байна. Энэ нь Монголын газрын тосноос гаргаж авсан Мон93 бензинтэй холбоотой бөгөөд  хятад улсаас сар бүр нийлүүлэгдэж байгаа 10 мянган тонн  уг бензин нь манай улсын шатахууны сарын хэрэглээний 40 хувийг эзэлнэ гэж засгийн газраас үзсэн. Тиймээс  ОХУ-аас бүрэн хараат байсан шатахууны хэрэгцээгээ 40 хувь бууруулж байгаа юм.

Хэдий бид Мон93 бензинээ гаргасан ч зах зээлд нөлөөлж чадахгүй байгаа юм. Сэтгүүлч Ж.Тэгшжаргалын хэлсэнээр Монголд төрж, Хятадад бойжсон Мон93 бензин нь  монголын газрын тосыг экспортолж хятадруу гаргаад тэнд нь боловсруулж буцаж импортоор оруулж ирж байгаа учир үнийн хувьд иргэдэд адилхан тусч байна. Тэгэхээр үнийн хөөрөгдөлтөнд ороод байгаа бараа бүтээгдэхүүний үнэ буурахгүй байгаа гэсэн үг.

Долларын ханш хэд болохыг  хэн ч мэдэхгүй. Энэ эрчээрээ явбал бид наашаа ч үгүй, цаашаа ч үгүй болох нь тодорхой. Долларын ханш өссөн тохиолдолд бензиний үнэ тодорхой хэмжээгээр өсөх нь тодорхой. Тэгэхээр бидний хараат байдал үргэлжилсээр.

''Мэдлэгийг мөнгө болгоё'' номонд бичсэн шүүмж

Галааридын чин сэтгэл

         Сэтгүүлч Б.Галаарид www.Olloo.mn-д өгсөн ярилцлагандаа ‘’Цөлжилтийн сэдэв нь энэ нийгмийн анхаарал татаж буй асуудал болох нь тодорхой. Хүмүүс ч үүнд санаа зовж, яаж шийдэх талаар янз бүрийн санаа дэвшүүлж байгаа нь таалагдлаа. Тиймээс нийт ард иргэддээ уриалмаар байна. Бид өөрсдөө л эх орноо хайрлахгүй юм бол өөр хэн ч хайрлахгүй ’’ гэсэн байдаг. Тиймээс ч тэрээр Цөлжилт, Ойн нөөц, Газар тариалан, Ус гээд экологийн тулгамдсан асуудлыг хөндсөн ‘’Мэдлэгийг мөнгө болгоё’’ хэмээх номоо гаргажээ.

 Уг ном нь бүхэлдээ сэтгүүл зүйн бүтээл. Сахарын цөл, Оросын өдөртөө дэгдэж, шөнөдөө намждаг салхи, Шороон шуурганы гамшигийг хэзээ ч мартахгүйгээр амссан Америк орон, Зэрлэг хэрэглээний золиос болсон ой хөвчийг судалж, дүгнэж, учир шалтгааныг тайлбарласан, сэтгүүлчийн тайлбар нэмэлт мэдээлэл зонхилсон, сонгож авсан асуудлаа нийгэм, эдийн засаг, эрүүл мэнд гээд олон талаас нь тайлбарлаж өргөн хүрээг хамруулж  чадсанаараа сэтгүүл зүйн бичлэгийн Асуудал дэвшүүлсэн тэмдэглэл болсон байна. Ингэснээрээ сэтгүүлч дэвшүүлсэн асуудалаа ойлгомжтой илэрхийлэх бичлэгийн төрөл зүйлийг сонгож чаджээ.

   Сэтгүүлзүй бол баримт, баримт, бас дахин баримт гэсэн зарчмаар явдаг. Харин тэрхүү баримтаа хаана ,  хэрхэн оновчтой шигтгэж өгөх бэ? гэдэг нь тухайн сэтгүүлчийн авъяас. Экологийн бүтээлүүд баримт ихтэй хэт нуршнаас болж уншигчдыг уйдаах аюултай байдаг. Сэтгүүлчийн нэмэлт мэдээлэл зонхилсон учир уг ном ч баримт ихтэй. Тэрээр Америк, Орос, Хятад, Сахар зэрэг дэлхийн том гүрнүүдийг экологийн асуудлыг жишээ болгон бичсэн нь ач холбогдолтой ч яг бидэнд хэрэгтэй юу? Монголчуудад хамаатай юу гэдэг нь тодорхойгүй. Баримт ихтэй түүний тэмдэглэлүүдэд эх сурвалж дурдсан цэг байсангүй.  1960-1990-ээд оны хооронд дэлхийн халуун бүсийн нийт ойн 60 хувийг устгажээ, Монгол орон жилд 60-65 сая хонин толгойтой мал тэжээх чадавхитай гэгддэг, 110 сая га бэлчээртэй. Энэ нь Монголын нийт нутгийн 72,1 хувь. Сүүлийн 23 жилд малчдынх нь тоо 338, Малынх нь тоо 150 орчим хувиар өссөн гэж байгаа, Монголын нийт усны 83,7 хувь нь нуур, 5,8 хувь нь гол мөрөн, үлдсэн нь мөсөн голын ус гэж үздэг. Гадаргын усны нөөцийн 85 хувь нь цэнгэг усан тооцогддог. Энэхүү цэнгэг усны 93,6 хувийг Хөвсгөл нуур дангаараа эзэлдэг. Монгол 13сая га газар ой модтой гэсэн албан ёсны тоо байдаг. 1900-д оноос 300 мянган га талбайн ой модоо шавьжинд идүүлж, 5,4 сая га талбайг түймэрт шатаачихсан, жилд төрөөс 650 мянган шоо метр мод огтлох зөвшөөрөл өгдөг харин түймэрийн нилээдгүй хувь нь самар түүгчдийн санамсаргүй алдсан гал, эсвэл бугын эвэр түүгчдийн санаатайгаар тавьсан гал байдаг, мөн жилд хулгайгаар 1,5 сая шоо метр мод огтолдог зэрэг албаны даацтай баримтыг тусгасан хэдий ч  эх сурвалжаа дурьдаагүй. Ингэснээрээ сэтгүүлч өөрөө энэхүү тоо баримтыг гаргасан мэт эсвэл зохиомол тоо баримт хэрэглэсэн мэт уншигчдыг төөрөгдөлд оруулж байгаа юм.

Тэрээр зөвхөн өөрийн орны экологийн тулгамдсан  асуудлуудыг  бичсэнгүй. Африк, Орос, Америк, Хятад, Грек зэрэг орнуудын талаар бичжээ. Жишээ нь: Христийн тооллоос өмнөх 7-4-р зуунд Грекчүүд металл, олборлож боловсруулахын тулд бүтэн хойгийн ойг тэр чигээр нь устгасныг эрдэмтэд олж тогтоосон мөн  ихэнх улсууд жил бүр сайн ургац авахын тулд талбайгаа шатаадаг аргыг эртнээс хэрэглэж ирсэн бөгөөд Төв Америкийн Майяачууд одоо хүртэл энэ аргыг хэрэглэдэг гэх мэтчилэн  Орос, Хятад,  Европын орнуудын  ой хөвч хэрхэн багасаж, устаж үгүй болж байгаа талаарх баримтыг оруулсан. Мөн Оросын Тверь мужын Селигер гэдэг үзэсгэлэнт нуур орчимд өдөртөө дэгдэж, шөнөдөө намждаг салхи бий. Сахарын өмнөд хэсэгт хэн боловч тойрч гарахыг хүсдэг 1300 ам дөрвөлжин километр талбайтай Тэнэрэ хэмээх газар байдаг. Гэх мэт өөр өөр орны баримтыг дэлгэсэн юм. Ингэснээрээ тухайн дэвшүүлсэн асуудалаа олон талаас нь тайлбарлаж чадсаныг харуулсан.

Экологийн нийтлэлд сэтгэл хөдлөлийн өнгө аяс оруулдаг бөгөөд  ингэснээрээ уг сэдэв уншигчдад хамаатай юмаа гэсэн ойлголтыг өгдөг.Уг тэмдэглэлүүдэд ч  сэтгэл хөдлөлийг бага зэрэг оруулсанаар сэтгүүлчийн байгаль, эх дэлхийгээ хамгаалсан, харамласан, халагласан  өнгө аяс нэвт үнэртэж байна. Жишээ нь: Биднийг ой модондоо зөв зохистой харьцаж байгаасаа гэсэн үүднээс ой мод нь хөрс хамгаалагч, ус чийг тогтоон баригч, тоос бууруулагч, хүчилтөрөгч үйлдвэрлэгч гэсэн модны давуу тал, үүргийг хэлж ой модыг сүйтгэсэнээс болж хөрсний доройтол цөлжилтийн эх сурвалж болж улмаар энэ нь хүн амын амьжиргаа, аюулгүй амьдрах орчны асуудал болдог хэмээн түүнээс гарах үр дагаварыг бичсэн нь ач холбогдолтой болжээ.

Миний хувьд аливаа зүйлийг уншихдаа энэ надад ямар хамаатай бэ? Үүнээс надад юу үлдэх бэ? гэж асуудаг. Түүний номыг уншихад гадаад орнуудын цөлжилт, ой нөөц модны талаарх асуудлын хүрээнд тодорхой мэдээлэл авсан хэдий ч яг өөрийн орны талаарх баримттай, тодорхой  мэдээллийг авч чадсангүй. Мөн хэт нуршсан, баримтыг хэт дэлгэрүүлсэн учраас уйтгартай байлаа. Гэхдээ энэхүү бүтээл эх дэлхийгээ хамгаалахын төлөөх түүний Чин сэтгэл юм.

''Сүрлэг хангайн ой хөвч зэрлэг хэрэглээний золиос болж байна'' тэмдэглэлд хийсэн шүүмж

Ой хөвчийн асуудал уу Он цагийн дараалал уу

    Доктор Л.Ариун-ий хийсэн судалгаагаар Монголын хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүд мод, ой нөөцийн талаарх асуудлыг 1980-д онд 27,3 хувьтай тусгаж байсан бол 2000-д оноос энэ үзүүлэлт даруй 2 хоёр дахин буурсан байдаг.     Мод, ой нөөцийн асуудлыг сонин хэвлэлд  бага бичих болсон өнөө үед сэтгүүлч Галарид ой хөвчийн асуудлыг хөндөн бичсэн  нь ач холбогдолтой бөгөөд цагаа олсон явдал болжээ.

   Тэрээр уг тэмдэглэлдээ хүн төрөлхтөн галтай танилцсан тэр үеэс байгаль орчинд зэрлэгээр халдаж эхэлсэн мөн хүн төрөлхтөн идэвхгүй хэрэглэгчээс үйлдвэрлэгч, бүтээгч болж хувирсан нь 12 жилийн тэртээ үеэс хойш аж ахуй, газар тариалан эрхлэх, суурин байгуулахын тулд ой модтой дайн зарлаж эхэлсэн нь өнөө ч үргэлжилсээр байна гэж бичсэн. Ингэснээрээ уг тэмдэглэл түүхэн цаг үеэс эхлээд одоо хүртэл Сүрлэг хангайн ойн хөвч зэрлэг хэрэглээний золиос болж буйг сөхөн тавьж нийгэм болоод байгаль орчны асуудлыг хөндөж чаджээ. Мөн тайрч сүйтгэсэн модныхоо 70 хувийг түлшинд, үлдсэн 30 хувийн ихэнхийг хашаа байшин барихад өчүүхэн хувийг үр ашигтай зарцуулдаг гэсэн баримт оруулсан түүний тэмдэглэлийн гол санаа бөгөөд Өөр материалаар орлуулж болох зүйлдээ мод ашиглахаа болъё гэсэн асуудлыг дэвшүүлсэн байна. 

  Түүний тэмдэглэлийн эхэнд орших ‘’Сүүлчийн гол ширгэж, загас үхэж, мод устахад бид мөнгө идэхгүйг ойлгоно’’ хэмээх Энэтхэг ардын зүйр үгийг уншихад л зохиогчын ямар асуудал дэвшүүлэх гэж буй тодорхой харагдана.

     Зэрлэг хэрэглээний золиос болсон ой хөвчийг судалж, дүгнэж, учир шалтгааныг тайлбарласан, сэтгүүлчийн тайлбар нэмэлт мэдээлэл зонхилсон, сонгож авсан асуудлаа нийгэм, эдийн засаг, эрүүл мэнд гээд олон талаас нь тайлбарлаж өргөн хүрээг хамруулж  чадсанаараа Асуудал дэвшүүлсэн тэмдэглэл болсон байна. Ингэснээрээ сэтгүүлч дэвшүүлсэн асуудалаа ойлгомжтой илэрхийлэх бичлэгийн төрөл зүйлийг сонгож чаджээ.

   Сэтгүүлзүй бол баримт, баримт, бас дахин баримт гэсэн зарчмаар явдаг. Харин тэрхүү баримтаа хаана ,  хэрхэн оновчтой шигтгэж өгөх бэ? гэдэг нь тухайн сэтгүүлчийн авъяас. Экологийн нийтлэлүүд баримт ихтэй хэт нуршнаас болж уншигчдыг уйдаах аюултай байдаг. Уг тэмдэглэл ч баримт ихтэй. Түүний тэмдэглэл Ой хөвчийн асуудал он цагийн дараалал уу гэсэн бодлыг төрүүлэх хэдий ч  баримтын хоорондох логик холбоо сайн учраас түүний тэмдэглэл уншигчдыг уйдаахгүй байгаа аж. Мөн сэтгүүлч сэдвийн хүрээнд эрт үеэс өнөө хүртэлх хүний хэрэглээний золиос болсон  баримт нотолгоог оруулсан нь сэдвээ судалсаныг харуулж байна.  

  Тэрээр зөвхөн өөрийн орны зэрлэг хэрэглээний золиос болсон ой хөвчийн талаар бичсэнгүй. Христийн тооллоос өмнөх 7-4-р зуунд Грекчүүд металл, олборлож боловсруулахын тулд бүтэн хойгийн ойг тэр чигээр нь устгасныг эрдэмтэд олж тогтоосон мөн  ихэнх улсууд жил бүр сайн ургац авахын тулд талбайгаа шатаадаг аргыг эртнээс хэрэглэж ирсэн бөгөөд Төв Америкийн Майяачууд одоо хүртэл энэ аргыг хэрэглэдэг гэх мэтчилэн  Орос, Хятад,  Европын орнуудын  ой хөвч хэрхэн багасаж, устаж үгүй болж байгаа талаарх баримтыг оруулсан тэрээр дэвшүүлсэн асуудалаа олон талаас нь тайлбарлаж чадсаныг харуулж байна.

  Экологийн нийтлэлд сэтгэл хөдлөлийн өнгө аяс оруулдаг бөгөөд  ингэснээрээ уг сэдэв уншигчдад хамаатай юмаа гэсэн ойлголтыг өгдөг.Уг тэмдэглэлд ч  сэтгэл хөдлөлийг бага зэрэг оруулсанаар сэтгүүлчийн байгалиа хамгаалсан, харамласан, халагласан  өнгө аяс нэвт үнэртэж байна. Мөн тэрээр ой модондоо зөв зохистой харьцаж байгаасаа гэсэн үүднээс ой мод нь хөрс хамгаалагч, ус чийг тогтоон баригч, тоос бууруулагч, хүчилтөрөгч үйлдвэрлэгч гэсэн модны давуу тал, үүргийг хэлж ой модыг сүйтгэсэнээс болж хөрсний доройтол цөлжилтийн эх сурвалж болж улмаар энэ нь хүн амын амьжиргаа, аюулгүй амьдрах орчны асуудал болдог хэмээн түүнээс гарах үр дагаварыг бичсэн нь ач холбогдолтой болжээ.

  Тэрээр дэвшүүлсэн асуудалдаа бодитой хандаж чадсан ч шийдвэрлэх арга зам, гарцыг тодорхой зааж өгсөнгүй.

Монгол 13сая га газар ой модтой гэсэн албан ёсны тоо байдаг. 1900-д оноос 300 мянган га талбайн ой модоо шавьжинд идүүлж, 5,4 сая га талбайг түймэрт шатаачихсан, жилд төрөөс 650 мянган шоо метр мод огтлох зөвшөөрөл өгдөг харин түймэрийн нилээдгүй хувь нь самар түүгчдийн санамсаргүй алдсан гал, эсвэл бугын эвэр түүгчдийн санаатайгаар тавьсан гал байдаг, мөн жилд хулгайгаар 1,5 сая шоо метр мод огтолдог зэрэг албаны даацтай баримтыг тусгасан хэдий ч гарах арга замаа зааж өгсөнгүй.

   Сэтгүүлч ой нөөцийг зөв зохистой хэрэглэж байгалиа хамгаалахын тулд ойн нөөцийн тухай хуулийг чангатгах, жилд төрөөс огтлох зөвшөөрөл өгдөг модны хэмжээг багасгах мөн ойн хөвчийн зохисгүй хэрэглээнээс зайлсхийхийг уриалан гарах арга замыг зааж болох байсан.

Байрны үнэ цаашид яах бэ?

Цөвийн цагийн төгсгөл

            2012 он

     Хамаатны ах байр хайж сонин, интернет эргүүлж байсан үе саяхан. Эхнэр авсан болохоор бушуухан л орох оронтой болох ёстой гэсэн бодол түүний толгойд эргэлдэж байсан нь тодорхой. Яг авая гэхээр тохиол нь бүрдэхгүй ч юм уу? нэг бол хэт үнэтэй аль эсвэл арай хол болчихоод байсан юм. 4-5н сар байр эрчимтэй хайсны үндсэн дээр 10-р хороололд  56мкв хоёр өрөө байрыг 89саяаар авч байсан юм. Одоогоос жилийн өмнө 1мкв нь 1,6 сая орчим байсан байрны үнэ одоо даруй 40 хувиар өсчээ.

‘’Монголын Ипотекийн Корпораци’’-ийн гаргасан байрны үнийн судалгаанаас харахад

 

       2013 оны эхний улиралд Баянгол, Сүхбаатар дүүрэгт  1мкв нь 10-20 хувиар өссөн үзүүлэлт гарчээ.  Байрны үнэд тухайн компаний  чанар, нэр хүнд, барилгын байршил ихээр нөлөөлдөг. Тийм ч учраас Сүхбаатар дүүрэг болон Хан-Уул дүүргийн зайсан орчимоорх барилгууд байрны үнийг манлайлдаг.

     ‘’Гангар Инвест’’ ХХК-н гэрээний эрх зүйч Д.Энхбаяраас  байрны үнийн өсөлтийн талаар мөн  цаашид байрны үнэ өсөх үү? Буурах уу? гэдгийг тодруулахад: ’’ 2010 онд багаар бодоход 3500-н айлын байр ашиглалтанд оруулсан бол 2012 онд  16000 мянган айлын байр ашиглалтанд оруулсан байдаг. Эдийн засгийн хурдацтай өсөлт, Уул уурхайн салбарын хөгжил байрны үнэд маш ихээр нөлөөллөө.  2010 онд манай компаний  байрны 1мкв-н  үнэ 1450 байсан бол энэ онд 60 хувиар өссөн байна.  Хүмүүс хэрэгцээгээ хангаад хэт өсөөд ингээд явангуут  зах зээлийн шаардлагаар барилгын компаниуд үнээ нэмнэ. Худалдан авагчид байхгүй болно гэж байхгүй ч  өмнөх онуудтай харьцуулахад худалдан авах чадвараасаа илүү байрны ашиглалтанд орох хэтийн төлөвөөрөө бол ирэх онд маш олон байр ашиглалтанд орно. Тиймээс байрны 1мкв-н үнэ айхтар өсөхгүй тогтворжих магадлалтай.  Мөн байрны үнэд нөлөөлдөг бас нэг зүйл бол Юаны ханш. Барилгын компаний хамгийн гол түүхий эд бол Арматур болон цемент байдаг. Манай улсын ихэнх компаниуд гол түүхий эдээ Урд хөршөөс авдаг. Юань өсвөл бидний үнэ ч тодорхой хэмжээгээр  нөлөөлнө’’ гэлээ.

      Мөн БХБЯ-ны Орон сууц нийтийн аж ахуй бодлогын хэлтэсийн дарга Р.Эрдэнэцэцэг 2013-2014 онд 34000 айлын орон сууцыг ашиглалтанд оруулах бол 2014-2016 онд 65000 айлын орон сууцыг ашиглалтанд оруулахаар төлөвлөсөн. Тиймээс ирэх оноос нийлүүлэлт эрэлтээ гүйцэж үнэ буурах магадлалтай гэж мэдэгдсэн.

   Нийслэл хотын ихэнх иргэд орон сууцанд амьдрахыг хүсдэг. Эдийн засагч Б.Батжавхлан нэгэн ярилцлагандаа: ‘’Ямар ч орны, ямар ч зах зээл дээр орон сууцны үнэ буурдаггүй. Тэгэхээр үнэ буурна гэсэн урт хугацааны хүлээлт бол буруу юм. Харин үнийн өсөлтийн хурдыг бууруулах тухай яриа байж болно. Үүнийг хийх ганц арга нь нийлүүлэлтийг л дэмжих’’ гэсэн байдаг.  Тэгвэл засгийн газраас нийлүүлэлтийг дэмжиж буй ирэх жилүүдэд байр горьдогсдын хувьд энэ он Цөвийн цагийн төгсгөл бололтой.

                        Намайг өөрчилсөн хуудас

Миний  сайн найз

   Миний хамгийн сайн найзыг Mark Zuckerberg –н Facebook гэдэг. Тэр 2006 онд мэндэлсэн. Facebook намайг улс орон харгалзахгүй олон хүнтэй танилцуулж, тэр ч байтугай шүтэж явдаг алдартнуудыг минь надтай зургаар нь уулзуулж мэдээллийг нь өгч байна. Тэр дэлхийн ихэнх хүнийг бараг л танина. Хэрэв найз минь улс байсан бол дэлхийн 2 дахь том улс байх байсан. Тэр хэдий зургаахан жилийн өмнө бий болсон ч миний төдийгүй өөр олон хүний сайн найз нь аль хэдийнээ болчихож. Бараг сайн найзаасаа илүү харьцаж, дотор нь уусаж байх шиг санагдана. Би ч энэ найздаа дассан гэж жигтэйхэн. Өдөр болгон уулзаж, бие биентэйгээ танилцана, хамтдаа өөр өөр хүний ертөнцөөр аялан зэрэг зав чөлөөтэй цаг болгонд минь надтай хамт байдаг. Сүүлдээ  өдөрт л найзтайгаа уулзахгүй  бол яалтчгүй нэг юм мартсан юм шиг бодогдоно.

        Миний өөр ертөнц 

   Өмнө нь бид facebook-гүйгээр амьдраад болоод л байдаг байсан. Харин одоо бол ерөөсөө л миний хамтран амьдрагч болчихсон. Надад facebook-тэй харьцах энгийн хүмүүстэй харьцнаас илүү амар байдаг. Миний дотор аль хэдийн өөр ертөнцийг бий болгосон. Тэр ертөнц минь үнэхээр гэгээлэг бас бусдыг надад хялбар таниулдаг. Өдөр тутмын амьдралыг минь сонирхолтой болгож, олон нийттэй харилцуулж, шинэ соргог мэдээ мэдээллийг надад мэдүүлдэг. Энэ ертөнц намайг өөрчилж байгааг би мэддэг. Намайг нээж бусадтай илэн далангүй харьцуулж, бусдыг таниулж өгдөгт нь найздаа би талархдаг.

     Дэлхийн хүмүүсийг нэгэн хуудсанд нэгтгэж чадсан миний найз үнэхээр агуу. Миний төдийгүй олон хүмүүсийн амьдралтай холбогдож чадаж байгаа найз минь тун удахгүй дэлхийн хамгийн том гүрний хэмжээнд очно гэдэгт нь итгэлтэй байна.

ЭССЗ хичээлийн хүрээнд бичсэн эрэн сурвалжла нийтлэл. Уг нийтлэл Нийслэл таймс сонины өнгөрсөн 7 хоногын дугаарт гарсан.

Бэлэн гоймон шүтээн мөн үү?

     Би бэлэн гоймонгийн шүтэн бишрэгч.Тийм ч учраас тааралдсан бүх бэлэн гоймонгоо иддэг. Бэлэн гоймон миний амьдралыг эрс өөрчилсөн. Ялангуяа миний араншин шал өөр болж бэлэн гоймон идээгүй үед сэтгэл санаа минь тогтворгүй байдаг. Өмнө нь ээжийн минь хийж өгсөн хоол хамгийн амттай нь байсан бол одоо энэ бодол минь өөрчлөгдсөн.

Намайг ингэтэл нь өөрчилсөн энэ ид шидтэй зүйл яг юу юм бэ?

     Бэлэн гоймон нь одоогоос 4000 жилийн тэртээ Хятад улсад анх үүсжээ. Бэлэн гоймонг 350-400 цельсийн хэмд буцалгаж их хэмжээгээр шардаг. Дэлхийд БНХАУ, Хонкгонк, БНСУ мөн Япон улс бэлэн гоймонгийн үйлдвэрлэлээрээ болон хэрэглэгчдийнхээ тоогоор  дэлхийд тэргүүлдэг.

       Нэг л өдөр миний бие эрс өөрчлөгдсөн. Ходоод минь хямарч, нүд минь улайж, бие нь дээр минь урилгагүй зочид ирж, тэр зочид улам олуулаа болж биеийг минь тэр чигт нь загтнуулах боллоо. Би ийм байдалтай удаан байж чадаагүй болохоор эмчид хандлаа. Тэгээд миний хамгийн дуртай хоол намайг хордуулсаныг сонсоод үнэхээр их гутарч билээ. 

Миний хамгийн дуртай хоол намайг яагаад ийм байдалд хүргэв?

     Бэлэн гоймонг үйлдвэрлэх явцад хүний биед хортой маш олон бодис үүсдэг. Ялангуяа шарах үед их хэмжээний сода ялгардаг. Энэ нь хүний нэг өдөрт авах ёстой соданы хэмжээнээс тав дахин их байдаг. Мөн диоксон болон гормон төст нэгдлийг агуулдаг бөгөөд  энэ нь бэлэн гоймонгийн амыг уутлах, цавуудах үед бий болдог. Бэлэн гоймонг өндөр температурт буцалгаж үйлдвэрлэдэг болохоор хүний биед хавдар үүсгэгч Benozopryne бодис үүсдэг. Энэ хүний биед агуулагдах хэвийн хэмжээнээс долоо дахин их байдаг.  Мөн бэлэн гоймон Monosodium Glutimate бодис агуулдаг. Энэ химийн бодис нь хүнийг тухайн хүнсэнд донтуулж чанар нь муудсан ямар ч бүтээгдэхүүнийг амттай юм шиг санагдуулдаг байна.

      Хэдийгээр энэ хорыг ингэж их идсэн нь миний буруу ч гэсэн ард түмнийхээ  хүнсний аюулгүй байдлыг хэрхэн хамгаалж улсаас ямар  хяналт тавьдаг юм болоо гэсэн бодол төрсөн юм.

МХЕГ-с импортоор орж ирсэн бэлэн гоймонд ямар ч хяналт тавьдаггүй.  Манай улсад нэг жилд 16 сая ширхэг бэлэн гоймон зарагдсан нь  нийт хүн амын тооноос 5,8 дахин их байна. Энэ нь холбогдох байгууллагаас оновчтой хяналт тавьдаггүйтэй шууд холбоотой. Тиймээс манай улсаб бэлэн гоймон хэр их худалдаалагдана төдий чинээ иргэд хохирсон гэсэн үг.

Тэгэхээр энэ хоолонд хордсон нь ганцхан би гэж үү?

МУБИС-н оюутан Х гэгч нь өдөр бүр бэлэн гоймон иддэг байснаас болж биеэр нь улаан юм туурж харшил үүссэн. Ингээд эмчид үзүүлээд бэлэн гоймонгоос ерөнхийдөө  хордсоноо мэдсэн. Өөрөө бол өдөр бүр тааралдсан бэлэн гоймонгоо иддэг байсан. Улмаар бэлэн гоймонгийн харшилын дархлаа биенд нь тогтчихсон учраас ходоодны шархлаатай болсон. Тиймээс идэх хүнсэнд хориг тавьсан. Ялангуяа өөх тостой хоол, чихэр, ундаанаас татгалзах болжээ. Тэрээр бэлэн гоймонд хордсоныхоо дараа Баянзүрх дүүргийн хордлого тайлах тасагт  тасгийн эмчид ханджээ.

Х: Эмчээ миний биеэр улаан юм туураад ходоод өвдөөд байх юм

Эмч: Хамгийн сүүлд юу идсэн бэ? Ходоод чинь өрөвссөн байна

Х: Бэлэн гоймон идсэн

Эмч: яагаад та нар бэлэн гоймон идээд байдаг юм бэ? Хүмүүс хордоод бүр амь насаа алдаж байна шүү дээ

Х:Би сонсч байсан. Гэхдээ идэхгүй байж чадахгүй юм билээ.

Эмч: Одоогоос хоёр жилийн өмнө хоёр оюутан манай эмнэлэгт хүргэгдэн ирж байсан. Бид тэдний ходоодыг цаг алдалгүй угаасан боловч тэр хүүхдүүдийн амийг аварч чадаагүй. Хамгийн аймшигтайн хүүхдүүдийн ходоодыг угааж байх үед хамар амнаас нь өт гарч ирж байсан. Улмаар задлан шинжилгээ хийхэд хятад бэлэн гоймонг хоол хүнсэндээ хэрэглэснээс болж хордон амь насаа алдсан байсан. Тиймээс ямар ч бэлэн гоймонг хэрэглэмээргүй байгаа юм.

Энэ мэтийн бэлэн гоймонд хордсон хүн олон байлаа.

Энэ мэтийн бэлэн гоймонд хордсон хүн нийгэмд олон байлаа. Тэгээд бид бэлэн гоймонг хүмүүс хэр их хэрэглэдэг вэ? Түүний хор хөнөөлийн талаар хэр зэрэг мэдлэгтэй вэ? Зэрэг асуултуудын хариуг олох үүднээс социологийн судалгаа явуулсан.   Судалгаандаа  18-25 насны нийт 50 хүнийг хамрууллаа. Судалгаанд хамрагсдын 46% нь бэлэн гоймонг сард  2-3 удаа иддэг гэсэн. Тэдний 60% нь хортой гэдэг нь тогтоогдсон Нонгшим гоймонг хэрэглэдэг гэж хариулсан бол бусад нь Доширак, Ролтон, Да хун ван зэрэг гоймонг хэрэглэдэг байна. Бэлэн гоймон хэрэглэгчид түүний батга гаргадаг, харшил үүсгэдэг, хорт хавдар үүсгэдэг зэрэг хор хөнөөлүүдийн талаар мэддэг боловч нүдний торлог бүрхэвчний мөн,дотоод шүүрлийн хямрал үүсгэдэг, зүрхний гажигтай болгодог зэрэг хор хөнөөлүүдийн талаар мэддэггүй гэдэг нь судалгаанй үр дүнгээс харагдсан. Бэлэн гоймонгийн хор хөнөөлүүдийн талаар мэдлэг дутмаг  байгаа нь тэднийг бэлэн гоймон идэхэд нөлөөлдөг байна.

Би энэ хоолны хор хөнөөлийг биеэрээ амсаж улам ихийг мэдсэн учраас өнөөдрөөс эхлээд бэлэн гоймонгийн шүтэн бишрэгч байхаа болилоо.  Ийм олон хор хөнөөлийг араасаа дагуулж байдаг хоол гэж нэрлэгдсэн хорыг цаашдаа идсээр байх уу? Гэдэг нь хувь хүний ухамсараас шалтгаална. 

Монгол Улсын Өсөх Идэр начин Б.Гончигдамба-тай ярилцлаа

Б.Гончогдамба: Би сумандаа аймгийн цол авсаныхаа дараа түрүүлсэн

        Надтай ярилцсан энэ эрхэмийг Батнасангийн Гончигдамба гэдэг. Тэрээр Завхан аймгийн Их-Уул суманд төрсөн бөгөөд нутгийнхаа нэрийг гаргаж яваа залуу бөхчүүдийн нэг.  Ингээд түүний ертөнцөөр аялсан багахан ярилцлагаа бөх сонирхдог, бөхөд хайртай та бүхэн хүргэж байна.

Хүн бүхний сэтгэл зүрхэнд тод тодоос үлддэг хүүхэд насанд тань эргээд очъё. Бага насныхаа тухай дурсаач.

     Хүүхэд нас гэдэг яалтчгүй тухайн хүний сэтгэлд тодоос тод үлддэг л дээ минийх ч гэсэн. Би Завхан аймгийн Их-Уул суманд төрсөн. Миний хүүхэд нас энэ сумтай яах ч аргагүй холбоотой. Би  хөдөөний хүүхдийн нэгэн адил хар бор ажил хийж, хонь мал хариулж өссөн дөө.

Бөх болох таны багын мөрөөдөл байсан уу?    

   Яг ч тийм биш л дээ. Би багадаа дуунд их дуртай  хүүхэд байлаа. Тэгээд дуучин эсвэл бөх болно гэж боддог байсан.

Тэгэхээр таныг урлагын авъяастай гэж ойлгож болох уу?

Энэ ярианаас ингэж ойлгож болмоор байгаа юм. Гэхдээ урлагын шалгалт өгөөд энэ мөрөөдөл минь талаар болсон. Тэгээд дуучин биш бөх болох ёстойгоо ойлгосон.

Танд олон багш байдаг байх. Таны хамгийн анхны багш ямар хүн байсан вэ?

Би МУГТ, 1993 оны чөлөөт бөхийн барилдааны дэлхийн шилдэг бөх н.Цогтбаяр  багш дээрээ хамгийн анх шавь орж байсан. Их мундаг хүн бий. Одоо ч гэсэн багш дээрээ бэлтгэл сургуулилтаа хийгээд л явж байна даа.

 Та анх хэдэн онд бөхийн зүлэг ногоон дэвжээн дээр зодоглосон бэ?  Сумынхаа наадамд хэр их барилддаг бэ?

Анх сумын наадамдаа 2000 оны эхээр хүүхэд байх даа зодоглож байлаа. Би хотод Цогтбаяр багш дээрээ ирж бэлтгэл хийсэн учраас ерөнхийдөө анхны дэвжээ мниь чөлөөт  бөхийн дэвжээ байсан. Хотод хэсэг бэлтгэл хийж байгаад нилээд сайжирсан хойноо сумын заан болчихъё гэж бодоод хоёр ч удаа сумынхаа наадамд зодоглосон. Манай сум сайн сайн бөх ихтэй. Тиймээс  сумандаа түрүүлж чадалгүй явсаар аймгийн арслан болсныхоо дараа сумандаа түрүүлж байсан.

Бөх хүн удам дагаж төрдөг юмуу? Аль эсвэл хичээл сургуулилтаар  төрүүлдэг юмуу?

 Би удам дагадаг гэж боддог. Гэхдээ бас төрүүлдэг талаар яримаар байна. Барилдах авъяастай хүн байна. Цаанаасаа төрсөн бие хаатай хүн байна, бие хаагаагаа үнэхээр сайн хөгжүүлсэн ч хүн байна.

Тэгэхээр танай удамд бөх хүн байгаа гэсэн үг үү?

Удам гэхээр бас асуудалтай байнаа. Гэхдээ манай аавын аав сумын заан хүн байсан гэсэн. Тэгээд аавын ах дүү нарын хүүхдүүд барилддаг. Тэгэхээр аавын талд удам байдаг гэж боддог.

Бөх хүнд ямар онцлог шинж байдаг бэ?

Миний бодлоор хамгийн хүнд хүчний бэлтгэл сургуулилт хийдэг учраас бусад хүмүүсээс илүү тэсвэр тэвчээртэй байдаг байх. Бас хүний өссөн орчин нөхцөл хүнийг амьдралд сургадаг. Хөдөөний хүүхдүүд тэсвэр хатуужил сайтай байдаг. Энэ нь ч надад их нөлөөлдөг.

Нутагтаа хамгийн сүүлд хэзээ очсон бэ?

Энэ зун нутагтаа очоод сайхан амарчихаад ирсэн. Манай нутаг уул ус, тал хээр нь хосолсон үнэхээр сайхан газар байдаг. Нутгийн минь уул ус нь намайг үргэлж түшдэг гэдэгт итгэдэг. Төрсөн нутаг бол  хүний аав ,ээж, гэр бүлтэй адилхан гэж би ойлгодог.

Аймгийнхаа наадамд сүүлд хэзээ зодоглов? Ирэх 2013 онд Завхан аймгийн 90-н жилийн ой болно. Энэ наадамд барилдах уу?

Уржинан жил нутагтаа хамгийн сүүлд зодоглосон. 2007 барилдаж Аймгийн арслан болчихоод 2011 онд Төрийн тахилгат Отгонтэнгэр уулын тахилгын наадамд үзүүрлэсэн. Отгонтэнгэр уулыг монголын ард түмэн минь бүгд сайн мэдэж сүсэглэж, биширч явдаг. Ер нь тэгээд Отгонтэнгэр уулын төрийн тахилга болсон жил бүр би илүү аз хийморьтой  байгаа юм шиг санагддаг. Ирэх жилийн аймгийнхаа ойд очиж барилдалгүй яахав. Энэ наадамдаа сайн барилдахын тулд одооноос бэлтгэлээ сайн хийх хэрэгтэй байна.

Таны бодлоор өрсөлдөгч байх ёстой юу? Нуулгүй хэлбэл таны гол өрсөлдөгч хэн бэ?

Тухайн хүнд өрсөлдөгч байх хэрэгтэй. Ер нь өрсөлдөгч хүн л тухайн хүнийг илүү хурцалж ирэлж амжилтанд хүрэхэд нь нөлөөлж чаддаг гэж боддог. Нуулгүй хэлбэл миний өрсөлдөгч Дорждавга гэж хүн болчихоод байна даа.

Таныг Улсын Начин болоход Завханчууд тэр дундаа Их-Уулын ард түмэн омогшиж баярлаж бахархаж байсан. Начины дараагийн барилдаанд таныг даваад харцага болчих  ч боломжтой байсан гэлцэх юм билээ.

Мэдээж нутгийхан минь сайн барилдаасаа гэж залбирч урмын үг байнга хайрладаг. Нутгийнхаа ахан дүүсийн итгэл найдварыг алдахгүйн тулд илүү их хичээж чармайдаг. Амьдралынхаа эрч хүчийг бэлтгэл сургуулилтаасаа аваад л явж байна даа.                                                                                                              Начин болсны дараагийн барилдаан давах боломжтой байсан. Би өөрөө жаахан буруу барилдаан хийчихсэн.

Таны нэг өдөр хэрхэн өнгөрдөг вэ? Гэр бүлдээ хангалттай цаг зав гаргаж чаддаг уу?

Миний нэг өдөр бэлтгэл хийгээд л гэр орныхоо ажилд бага сага туслаад л өнгөрч байна даа. Хүний амьдралын хамгийн чухал зүйл бол гэр бүл гэж боддог.  Гэр бүлдээ хангалттай цаг зав гаргаж чадахгүй тал бий.

Хүн бүхэнд өөртөө байнга хэлж, өөрийгөө хурцалж өгдөг үг байдаг. Таны хувьд?

Оролдлого сайт оройд нь гэдэг шиг аливаа юманд чин сэтгэлээсээ хандаж уйгагүй хичээж зүтгэж чадвал үр шимийг заавал хүртдэг. Нэг үгээр хэлбэл их хөдөлмөрлөл  их амжилтыг дагуулдаг гэж хэлэх дуртай.

Таныг нутгийнхаа залуу бөхчүүдийг сайн дэмжиж тусалдаг гэж сонсож байсан. Бөхөд хайртай, бөхийг сонирходог залуустаа хандаж юу гэж хэлмээр байна?

 Манай нутгаас шинээр төрж буй залуу бөхчүүд их байна. Би өөрийнхөө хэмжээнд заавар зөвөлгөө өгч, аль болох тусалж дэмжихийг хичээдэг. Ер нь нутгийн залуу бөхчүүдээ дэмжиж сайн халааг бэлдэх хэрэгтэй. Зорилгоныхоо төлөө шантралгүй явж заавал амжилтанд хүрээрэй гэж хэлмээр байна.

Таньд баярлалаа . Монгол бөхийн босоо заяа өнө мөнх таныг ивээг